Zevende Zenobialezing | Scheiden of verbinden: over grenzen in de antieke wereld tussen Oost en West (voorafgegaan door presentatie Xerxes-bundel)

Op 25 januari zal Prof. dr. Daniëlle Slootjes (Universiteit van Amsterdam) de Zevende Zenobialezing verzorgen in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. In deze lezing bespreekt zij hoe ons denken over verschillende soorten grenzen in de antieke wereld ons zowel vooruit heeft geholpen als in de weg staat in het begrijpen van oude beschavingen. De lezing zal via een livestream te volgen zijn.

Dinsdag 25 januari 2022 |19.30-21.00 uur | livestream vanuit het Rijksmuseum van Oudheden | gratis deelname

Onze moderne geschiedschrijving van de volken en gemeenschappen rondom de Middellandse Zee in de Oudheid wordt gekenmerkt door het gebruik van verschillende soorten ‘grenzen’, die al dan niet in de Oudheid zelf ook werden gebruikt. Dat begint bijvoorbeeld al met onze traditionele chronologische indeling in periodes, van het Oude Nabije Oosten, Griekenland, de hellenistische wereld tot en met het Romeinse en Byzantijnse rijk. Geografische en fysieke grenzen helpen ons om verschillende politiek afgebakende territoria weer te geven op lokaal, regionaal, provinciaal of zelfs rijksniveau. Categorisatie van mensen aan de hand van sociale klassen, gender, of status leggen de sociale structuren van de verschillende samenlevingen bloot.

Kortom, ‘grenzen’ zijn overal. Grenzen geven ons houvast in het kijken naar het verleden en heden. Grenzen zijn inclusief en exclusief tegelijkertijd. Hoewel het gebruik van het concept ‘grenzen’ in de historische analyses van de Oudheid vaak wordt gebruikt om die wereld voor ons te verhelderen, belemmert het concept ons tegelijkertijd. Deze lezing laat zien op welke wijze het gebruik van grenzen, met name die tussen Oost en West, onze inzichten in de antieke wereld niet alleen heeft verscherpt, maar tegelijkertijd ook blind heeft gemaakt voor een historische realiteit waarin deze tweedeling niet of nauwelijks bestond.

Voorafgaand aan de Zenobialezing zal het achtste deel uit de Zenobiareeks gepresenteerd worden: Xerxes’ droom: De lange schaduw van zijn Griekse veldtocht, geredigeerd door Mathieu de Bakker en Janric van Rookhuijzen.

De lezing en de boekpresentatie zijn alleen via een livestream te volgen, dus geef je snel op via: https://rijksmuseum-van-oudheden.webinargeek.com/zenobialezing-2022-scheiden-of-verbinden.

Het Zestiende Zenobiacongres | Jozef | يوسف| יוֹסֵף : Hoe een 3000 jaar oud verhaal de wereld over reisde

Kamāl ud-Dīn Behzād, “Yusef vlucht voor Zuleykha”, 1488, Herat, Afghanistan

De Perzische miniatuurschilder Kamāl ud-Dīn Behzād was actief in de stad Herat aan het begin van de zestiende eeuw, tijdens het eind van de Timurid- en begin van de Safavidperioden. Perzische miniaturen fungeerden als illustraties in boeken en albums. Ze werden gekenmerkt door de weergave van figuratieve scenes met heldere en felle kleuren. Deze traditie kwam met name in de vijftiende en zestiende eeuw tot bloei.
Behzād vervaardigde dit miniatuur, genaamd “Yusef vlucht voor Zuleykha”, in 1488 als illustratie bij een versie van de Bustan van Sa’di. De afbeelding toont het gebruik van geometrische architectonische elementen, die typisch waren voor de Perzische stijl. Tegelijkertijd laat Behzād zijn individuele stijl zien door het gebruik van narratieve speelsheid.

In samenwerking met Annachiara Raia (Universiteit Leiden) en het Huis van Alle Talen (Openbare Bibliotheek Amsterdam) presenteert Stichting Zenobia: Het Zestiende Zenobiacongres Jozef | يوسف | יוֹסֵף : Hoe een 3000 jaar oud verhaal de wereld over reisde.

30 oktober 2021 | Openbare Bibliotheek Amsterdam, Oosterdokskade 143 | 10:30-17:00 uur.

Het Zenobiacongres zal dit jaar in het teken staan van Jozef, zoon van Jacob, wiens verhaal wordt gezien als een van de mooiste verhalen uit de Koran en het Oude Testament. Omdat het Jozefverhaal een belangrijk onderdeel is van zowel joods-christelijke als islamitische tradities, heeft het verhaal net als Jozef ook flinke afstanden afgelegd – in alle windrichtingen en ook door de tijd. Verschillende culturen in heden en verleden, van Oost-Java tot Marokko, hebben hierdoor elk hun eigen versie van het verhaal, in hun eigen taal, genre en medium. Hoewel al deze versies een andere nadruk hebben, bevatten zij steevast een aantal elementen, stukjes van een enorm mozaïek, die ook weer ergens anders opduiken. Het landschap van het Oude Nabije Oosten vormt hierbij een consistent geografisch referentiepunt, met als belangrijkste element het land Kanaän.

Op het Zestiende Zenobiacongres worden de mooiste stukjes van dit verhalenmozaïek geïllustreerd en gecontrasteerd. Je komt niet alleen meer te weten over het Bijbelse en Koranische Jozefverhaal, maar ook over Jozef in Perzische en Berberse literaire tradities en in die van de islamitische Swahilikust. Ook worden beelden van een Javaanse nachtelijke performance van het Jozefverhaal vertoond en kun je luisteren naar het beroemde Jozefgedicht van Mahmoud Darwish en de muzikale vertolking door Marcel Khalife. Experts ontrafelen hierbij de vraag hoe Jozef door verschillende culturen is toegeëigend en hoe zijn verhaal daarbij door de eeuwen heen van betekenis is veranderd. De dag wordt ten slotte luister bijgezet door storytelling performance!

Je kunt het programma fysiek of online bijwonen. Tickets voor fysieke plaatsen zijn verkrijgbaar via de website van de OBA: https://www.oba.nl/agenda/oosterdok/jozefhoeeen3000jaaroudverhaaldewereldoverreisde.html. Houd er rekening mee dat een coronatoegangsbewijs verplicht is. Op de website van de OBA kun je je ook aanmelden om de link van de livestream te ontvangen.

PROGRAMMA

Sessie 1

Moderator: Ewan Short
10:30-11:00      Inloop
11:00-11:10      Opening door dr. Annachiara Raia
11:10-11:15      Introductie sessie 1
11:15-11:40      Prof. Mieke Bal: “Samen pijn delen en daarvan leren. Een koranische versie van compassie”
11:40-12:05      Prof. Gabrielle van den Berg: “Jozef in de Perzische letteren en schilderkunst”
12:05-12:30      Q&A

LUNCHPAUZE (op eigen gelegenheid)

Sessie 2

Moderator: Prof. Clarissa Vierke
13:30-13:35      Introductie sessie 2
13:35-14:00      Prof. Ben Arps: “Jozef op Java: voordracht van zijn levensverhaal als ritueel en als erfgoed” (incl. videovertoning)
14:00-14:25      Dr. Annachiara Raia: “Hoe ‘het mooiste verhaal’ de Swahilikust bereikte”
14:25-14:45      Q&A        
14:45-15:15      Raphael Rodan and Erik Sjøholm: “The Whistler of Dream: The Story of Joseph Reflected Through the Life of Raphael Rodan” (storytelling performance accompanied the singing of Erik Sjøholm)

PAUZE

Sessie 3

Moderator: dr. Josephine van den Bent
15:45-15:50      Introductie sessie 3
15:50-16:15      Prof. Harry Stroomer en drs. Mohamed Saadouni: “Het Jozefverhaal bij de Berbers van Noord-Afrika” (incl. geluidsfragment)
16:15-16:45      Dr. Robbert Woltering: “Mahmoud Darwish en Jozef: De Profeet Dichter, Dichter de Profeet” (incl. videovertoningen)
16:45-17:05      Q&A 
17:05-17:15      Afsluiting

Benieuwd geworden naar de lezingen en de sprekers? Zie het programmaboekje voor meer informatie.

Zenobiabeurs 2020

Voor de in 2020 voor het eerst uitgeloofde Zenobiabeurs heeft Stichting Zenobia maar liefst veertien aanvragen ontvangen. De Stichting was zeer verheugd zoveel enthousiasme, creativiteit en vindingrijkheid te ontwaren en voelde zich mede hierdoor ook gesterkt in de eerder genomen beslissing om de beurs tot zijn huidige staat om te vormen. Gezien het hoge aantal aanvragen heeft de jury besloten om de beurs te verdelen tussen twee projecten. De motivatie van de jury is uiteengezet in het juryrapport, dat u hier kunt lezen. De uiteindelijke gedeelde winnaars van de Zenobiabeurs zijn de volgende aanvragers en projecten:

  • Simon Mulder – Podcast: ‘O schoon en teder loof’ – de achtergrond van de roman Xerxes van Louis Couperus en de aria ‘Ombra mai fu’ uit Händels Serse.
  • Neil van der Linden – Festival en debat over Arabische mainstreamfilms met LHBTQ+ personages en thema’s.

We zien erg uit naar de uitkomst van de projecten en wensen de winnaars veel succes met de realisatie hiervan.

Call for Papers

“De Huid van Cleopatra: Etniciteit en Diversiteit in Oudheidstudies”

Detail uit: Cleopatra, Alexandre Cabanel 1887

Diversiteit en inclusiviteit in oudheidstudies is een groot thema. Het is een discussie die zich grotendeels in de Engelstalige academie lijkt af te spelen, maar ook in Nederland neemt het onderzoek rondom deze thema’s toe. Met deze bundel, die deel zal uitmaken van de Zenobiareeks, beoogt de redactie dan ook om recente inzichten omtrent diversiteit in de oudheid en (gebrek aan) diversiteit in oudheidstudies voor een breder publiek te ontsluiten. De volgende drie thema’s zullen aan bod komen:

  1. Hoe werd er in de oudheid tegen huidskleur en etnische kenmerken aangekeken? Wat zijn hiervoor de belangrijkste bronnen?
  2. Op welke manieren is sinds de vroegmoderne tijd de “klassieke” oudheid ingezet ter promotie van een eurocentrisch wereldbeeld en hoe heeft, andersom, dit wereldbeeld de bestudering van de oudheid gevormd?
  3. Hoe gaat het er aan toe in oudheidstudies anno nu en hoe kunnen zowel de kennis als het vakgebied breder toegankelijk worden?

Om het Nederlands publiek een divers beeld te kunnen geven, zullen uiteindelijke bijdragen 2.000-4.000 woorden bedragen. De redacteuren stellen een deel van de bundel samen op uitnodiging en een deel op basis van eigen voorstellen van auteurs. We nodigen u daarom uit, indien u op het thema van diversiteit en inclusiviteit in oudheidstudies actief bent en zou willen bijdragen aan deze bundel, om vóór 1 juni een voorstel (max. 250 woorden) en korte biografie (max. 50 woorden) naar redactie@stichtingzenobia.nl te sturen. Bij acceptatie zal de deadline van de volledige tekst 1 september 2021 zijn.

Kijk voor meer informatie over de Zenobiareeks, die wordt uitgegeven door Uitgeverij Verloren, hier.

Namens de redactie,

Emma Huig, Inger Kuin en Mirte Liebregts

De oudheid in zwart-wit? Een panel-discussie over inclusiviteit en diversiteit in de wereld van de Klassieken

Dit jaar in de Week van de Klassieken (8 t/m 18 april) organiseert Stichting Zenobia een panel-discussie over inclusiviteit en diversiteit in de wereld van de Klassieken. Met dr. Miko Flohr, Ruwan van der Iest en Rosa van Gool, onder leiding van dr. Inger Kuin.

Donderdag 15 april | 20.00 – 22.00 | livestream vanuit het Rijksmuseum van Oudheden | gratis deelname

Welke rol speelt de oudheid in hedendaagse politieke debatten over identiteit? Hoe beïnvloeden films en TV-series ons beeld van de oude Grieken en Romeinen? En hoe moeten we omgaan met de koloniale wortels van klassieke archeologie en oudheidstudies? Stichting Zenobia organiseert een paneldiscussie over etnisch-culturele diversiteit en oudheidstudies (binnen de academie en daarbuiten). De panel-leden zijn Ruwan van der Iest, assyrioloog, theoloog en promovendus aan de Rijksuniversiteit Groningen, Miko Flohr, oud-historicus en universitair docent aan de Universiteit Leiden, en Rosa van Gool, classica en correspondente Italië, Griekenland en de Balkan voor de Volkskrant. De discussie wordt ingeleid en gemodereerd door Inger Kuin, classica en universitair docent aan de University of Virginia. Na afloop van het panel is er gelegenheid tot vragen stellen.

Meld u hier aan voor de livestream

U hoeft geen extra programma’s te downloaden of te installeren op uw computer. Na aanmelding ontvangt u een link, waarmee u via de browser op uw pc, laptop, tablet of smartphone de activiteit kunt volgen. De livestream is vanaf vijf minuten voor aanvang online.

Zesde Zenobialezing | Naar het land van Medea – Oudheidreceptie in hedendaags Georgië

Standbeeld van Medea op het Europaplein in Batumi, Georgië (foto: David Khmaladze)

Op 31 maart wordt de Zesde Zenobialezing online gegeven vanuit het Rijksmuseum van Oudheden. Prof. dr. Maarten de Pourcq (Radboud Universiteit Nijmegen) zal in zijn lezing vertellen over de mythische heldin Medea. In de Griekse mythologie komt zij uit een ‘barbaarse’ regio die nu onderdeel is van Georgië. Maar de relatie van de Georgiërs met hun beroemde heldin blijkt zeer complex te zijn.

Woensdag 31 maart | 20.00 – 21.00 | livestream vanuit het Rijksmuseum van Oudheden | gratis deelname

In de Griekse mythologie komt Medea uit het Oosten. Haar vader is koning in Colchis, aan de kust van de Zwarte Zee, een regio die vandaag onderdeel is van Georgië. In de vele beroemde versies van het Medeaverhaal, van Apollonius tot Pasolini, wordt die regio afgebeeld als een plek ver weg, als een rijk en spiritueel maar ook barbaars land. Tempeldansen, natuurgeneeskunde, mensenoffers, monsters, stralend goud. Dat Medea zich sinds de tragedie van Euripides genoodzaakt voelde om haar eigen kinderen te doden als revanche op haar Griekse man, helpt natuurlijk niet in deze oriëntaliserende beeldvorming: deed Medea dat niet omdat ze nu eenmaal een barbaarse was? Kon ze de Colchiër in zichzelf niet meer bedwingen?

De vraag wat men in Georgië vindt van deze mythische heldin die op hun bodem zou zijn opgegroeid, wordt zelden gesteld. Die relatie blijkt zeer complex. Opmerkelijk is wel dat Georgië in het afgelopen decennium als toeristische bestemming in de markt werd gezet met Medea als uithangbord. Zo worden in Nederland cultuurreizen naar Georgië gepromoot als een reis “naar het land van Medea”. Heel opmerkelijk, zeker gezien de moeizame Medeareceptie in de Georgische geschiedenis. Wie bedenkt dit en wat voor oudheidreceptie speelt hier?

Om dat te weten te komen moeten we zelf op reis naar Georgië. We gaan op zoek naar Medea in een land dat op zijn beurt zoekende is: naar wat voor land het wil zijn, voor wie het er wil zijn, welke verhalen daarbij horen en waar die verhalen vandaan (mogen) komen. Zoals wel vaker vandaag blijkt oudheidreceptie daarbij zeer controversieel. Welke rol is hier voor Medea weggelegd?

Meld u hier aan voor de livestream

U hoeft geen extra programma’s te downloaden of te installeren op uw computer. Na aanmelding ontvangt u een link, waarmee u via de browser op uw pc, laptop, tablet of smartphone de activiteit kunt volgen. De livestream is vanaf een kwartier voor aanvang online.

Terugblik & vooruitblik

Het jaar 2020 was op zijn zachtst gezegd een ongewoon jaar. Ook Stichting Zenobia heeft daar het hare van gemerkt: zo zagen we ons genoodzaakt het jaarlijkse, grote Zenobiacongres – dit jaar over Venetië – uit te stellen tot 2021. Gelukkig hebben we de rest van onze activiteiten digitaal kunnen voortzetten, en hebben we daar veel van u mogen verwelkomen. Ook in 2021 mag u weer veel van ons verwachten, steeds op verantwoorde en veilige wijze. 2021 zal het jaar worden van niet één, maar twee grote Zenobiacongressen: in februari of maart het uitgestelde 15e Zenobiacongres “Van de Lagune tot de Levant: Venetië en het Oosten” en op 30 oktober het 16e Zenobiacongres over de figuur Jozef/Yusuf in vele vormen door de eeuwen heen. Van de Bijbel en de Koran tot Thomas Mann, en van een Swahili 19e-eeuws gedicht afkomstig van de Keniaanse kust tot Rembrandt van Rijn. Hierbij zal Zenobia voor het eerst samenwerken met de Openbare Bibliotheek Amsterdam. Meer van onze activiteiten in 2021 vindt u hier.

Al met al kijken we met genoegen terug op het 2020. Het was het derde en laatste jaar van het vierde bestuur van Zenobia. In 2020 heeft het bestuur de doelstellingen van de stichting uitgebreid. Naast het bevorderen van wetenschappelijk onderzoek en het overbrengen van de laatste inzichten naar een groter publiek – die doelstelling kent u – wil stichting Zenobia tentoonstellingen en actueel werk van musici en kunstenaars een culturele en historische context geven, en verbreding en verdieping bieden bij actuele oost-westverhoudingen.

We verwelkomen een (gedeeltelijk) nieuw bestuur: Maurits de Leeuw (voorzitter), Michèle Meijer (secretaris), Sven Betjes (penningmeester), Emma Huig (commissaris intern), Tim Vroegindeweij (bestuurslid acquisitie) en Hilde Zwart (publiciteit). Daarmee nemen wij afscheid van onze bestuursleden die de afgelopen drie of zelfs zes jaar aan het roer hebben gestaan: Martje de Vries, Thomas Hart, Evelien Roels en Karin de Vries.

Online boekpresentatie Jeruzalembundel

Online boekpresentatie Jeruzalem, Jeroesjalajiem, Al-Quds: de heilige stad door de eeuwen heen.
Vol trots presenteren we het nieuwste deel in onze Zenobiareeks. Op zaterdag 7 november, tussen 12:00 en 13:00, is de online boekpresentatie van het zevende deel in de Zenobiareeks: Jeruzalem, Jeroesjalajiem, Al-Quds: de heilige stad door de eeuwen heen. De link wordt kort van tevoren hier gedeeld, deelname is gratis. Wie een reminder wil ontvangen, kan zich aanmelden door een mail te sturen naar info@stichtingzenobia.nl. Het boek is vanaf vandaag hier te bestellen.

Klik hier voor de link voor deelname.

Jeruzalem, Jeroesjalajiem, Al-Quds: stad van vele talen en heilig in christendom, jodendom en islam. Dat die religies haar moeten delen maakt de geschiedenis van Jeruzalem fascinerend én bewogen. Als centrum voor zoveel verschillende gelovigen is het ook een centrum van conflicten. Dat begint al bij de vernietiging van Salomo’s tempel in 586 v.Chr. door de Babyloniërs. In het jaar 70 n.Chr. verwoest de Romeinse keizer Titus de stad. De Arabieren nemen Jeruzalem in 638 in en in 1099 veroveren de kruisvaarders de stad op deislamitische Fatimiden. Vandaag de dag is Jeruzalem een gedeelde en verdeelde stad, inzet en toneel van een onafgebroken internationale machtsstrijd. Dit boek ontsluit het al eeuwen durende, meeslepende verhaal van Jeruzalem, van Salomo tot nu.

Tijdens de boekpresentatie zal de redactie een inleiding geven, gevolgd door een bijdrage door spreker Tim Vreugdenhil (dominee en ondernemer) over Psalm 87 (over Jeruzalem). Meer info over de spreker en zijn initiatief CityKerk: https://www.citykerk.amsterdam/over-citykerk/).

Online lezing “Van Oost naar West: Theophanu, de Sint Nicolaaskapel en wat de Byzantijnse prinses wél zag in Constantinopel, Ravenna en Aken”

Op zondag 18 oktober organiseert Stichting Zenobia samen met Museum Het Valkhof een online lezing in het kader van de Maand van de Geschiedenis. De lezing begint om 14:00 is via een livestream te volgen. 

Het is niet mogelijk om de lezing fysiek bij te wonen. Klik hier voor de link naar de livestream.

“Van Oost naar West: Theophanu, de Sint Nicolaaskapel en wat de Byzantijnse prinses wél zag in Constantinopel, Ravenna en Aken.”

De Sint Nicolaaskapel op het Valkhof in Nijmegen werd rond het jaar 1030 gebouwd ter nagedachtenis aan de van oorsprong Byzantijnse prinses, en latere keizerin, Theophanu. Tijdens deze lezing wordt u meegenomen op de route die Theophanu van Oost naar West volgde voordat ze uiteindelijk in 991 in de buurt van Nijmegen stierf. U maakt kennis met gebouwen die Theophanu moet hebben gezien tijdens haar verblijf in Constantinopel, Ravenna en Aken en ziet hoe die voorbeelden uit Oost en West van invloed zijn geweest op de Nijmeegse Sint Nicolaaskapel.

De lezing wordt gegeven door dr. Mariëtte Verhoeven, research fellow en docent aan het Radboud Institute for Culture and History aan de Radboud Universiteit te Nijmegen. Haar onderzoek betreft de cultuurgeschiedenis van vroegchristelijke en Byzantijnse architectuur. Ze heeft gepubliceerd over Ravenna, Jeruzalem en Istanbul. 
Voor wie meer over haar wil lezen: https://www.ru.nl/personen/verhoeven-m/

Aanmelden
Wie interesse heeft, kan zich aanmelden door een mail te sturen naar info@stichtingzenobia.nl.

Zenobialezing ‘Arachne en de imams’

De jaarlijkse Zenobia-lezing wordt dit jaar gehouden tijdens de Week van de Klassieken. Prof. dr. David Rijser (bijzonder hoogleraar Antiekenrecepties aan de Rijksuniversiteit Groningen, en tevens werkzaam als classicus en cultuurhistoricus aan de Universiteit van Amsterdam) deelt zijn kennis over vertellers, verhalen en cultuurgeschiedenis in klassieke en Arabische tradities.

Donderdag 10 september | 20.00 – 21.30 uur | Livestream vanuit het Rijksmuseum van Oudheden | toegang: gratis

Niet alleen de inhoud van onze verhalen zegt iets over wie we zijn. Ook de manier waarop we ze vertellen doet dat. Er lijkt in dit opzicht een verschil te bestaan tussen het pluriforme, weelderige en labyrint-achtige model van bijvoorbeeld de Duizend-en één-nacht, en de sterke narratieve en thematische eenheid van een epos als Vergilius’ Aeneis, die in de westerse cultuur lang normatief is geweest. Ook in onze beeldtradities lijkt er een verschil te zijn in opvattingen over ‘narrativiteit’ en eenheid tussen de westerse en islamitische cultuur. In Arachne en de imams onderzoekt David Rijser hoe die verschillen ontstaan zijn en waar ze vandaan komen. Daarmee laat hij zien dat juist uit de manier waarop we verhalen vertellen, blijkt hoezeer zowel het Westen als de Arabische cultuur ieder op een eigen manier – maar veel broederlijker dan vaak wordt gedacht – de erfenissen van de klassieke oudheid heeft verwerkt.

Georganiseerd in samenwerking met het Rijksmuseum van Oudheden, in het kader van de Week van de Klassieken (3 t/m 13 september 2020)

Meld u hier aan voor de livestream

De Week van de Klassieken in het Rijksmuseum van Oudheden is dit jaar uitsluitend online te volgen via livestreams. Alle lezingen, symposia en workshops zijn gratis beschikbaar. U hoeft geen extra programma’s te downloaden of te installeren op uw computer. Na aanmelding ontvangt u een link, waarmee u via de browser op uw pc, laptop, tablet of smartphone de activiteit kunt volgen. De livestream is vanaf een kwartier voor aanvang online.