Op 25 september houdt prof.dr. Koen De Temmerman, hoogleraar Letterkunde aan de Universiteit Gent, de Zenobialezing in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden. Onderwerp van de lezing is het antieke romangenre. Aanmelden via de website van het museum is verplicht. Meer informatie is hier te vinden.

25 sep. 2024: Zenobialezing door prof.dr. Koen De Temmerman | 19:30-20:30 in de Tempelzaal van het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden

De roman is vandaag één van de populairste literaire genres wereldwijd. Wist u dat dit genre niet is ontstaan met Cervantes of Rabelais in de vroegmoderne periode maar reeds in de oudheid bestond? En dat één vertegenwoordiger van dit antieke genre (waarvan bovenstaande afbeelding de openingsscène uitbeeldt) hét model werd voor de romanschrijfkunst in het 16^de– en 17^de-eeuwse West-Europa? 

In deze lezing bespreken we de belangrijkste vertegenwoordigers van het antieke romangenre, en schetsen een beeld van hun belangrijkste inhoudelijke en verteltechnische kenmerken. Het wordt een tocht door het ganse Middellandse Zeegebied in het gezelschap van liefdeskoppels, bordeelhouders, grafrovers, piraten en grootkoningen. We gaan ook na hoe we de identiteit van lezers van antieke romans kunnen reconstrueren, en besteden aandacht aan de (aanzienlijke) impact van deze teksten op latere literaire tradities. We hebben het daarbij niet alleen over de (genoegzaam bekende) romanimitaties in het 12^de-eeuwse Byzantium en over de vroegmoderne Westeuropese poetica’s, maar ook (en vooral) over minder bekende gevallen van receptie in de late oudheid en vroege middeleeuwen – van Griekse en Latijnse hagiografie tot Syrische retorica en Perzische middeleeuwse epiek.     

Koen De Temmerman is hoogleraar Letterkunde aan de Universiteit Gent, waar hij literatuurgeschiedenis en antieke retorica doceert en het Novel Saints: Ancient Fiction and Hagiography Research Centre leidt. Hij is hoofdredacteur van het vaktijdschrift Ancient Narrative en één van de coördinatoren van Ancient Rhetoric and Aesthetics (een onderzoeksgroep van OIKOS, de Nederlandse onderzoeksschool Klassieke Studies).     

Op 11 april, tijdens de Week van de Klassieken, organiseert stichting Zenobia een avondlezing. Dr. Claire Weeda, universitair docent aan de Universiteit Leiden, verzorgt de lezing.

11 april 2024, 17:00-18:30 | Rijksmuseum van Oudheden te Leiden | vrij toegankelijk op locatie en gratis online | aanmelding via website RMO

Lange armen en strakke buiken: omgevingsdeterminisme en racisme in de Late Middeleeuwen

Rond 1200, als studenten in West-Europa in aanraking komen met de antieke Griekse en Arabische natuurfilosofie, neemt het gebruik van etnische en raciale stereotypen in het onderwijs een hoge vlucht. In pedagogische handleidingen voor schoolmeesters wordt het omgevingsdeterminisme van Hippocrates toegepast. Scholieren leren dat de omgeving en het klimaat de fysiologie en natuurlijke competenties van mensen en dieren bepalen, naast leeftijd, geslacht en training. We kunnen deze kennis een vorm van scientific racism noemen, waarmee stereotypen wetenschappelijke zeggingskracht kregen. In mijn lezing ga ik in op de verspreiding van zulke ideeën in het onderwijs en de toepassing in de wereld van werk. Schoolmeesters, hofdichters, etnografen en predikers zetten stereotypen in van Engelse intelligentie, Franse beschaving, Teutoonse gewelddadigheid, vrouwelijkheid van moslims en Afrikaanse zwakte. Stereotypen rechtvaardigden ongelijke rechten, meester-dienaarverhoudingen, en troffen verschillende groepen: vrouwen, horigen, joden, migranten en slaafgemaakten. 

Dr. Claire Weeda is als cultuurhistoricus verbonden aan de Universiteit Leiden. Ze doet onderzoek naar de wisselwerking tussen medische kennis, natuur en sociale praktijken in de late middeleeuwen. Daarnaast werkt ze momenteel aan een studie over insecten en biodiversiteit voor 1600.

De jaarlijke Zenobialezing wordt dit jaar gegeven door dr. Kati Ihnat op dinsdag 7 maart in het Rijksmuseum van Oudheden. Kati Ihnat is sinds 2016 universitair docent middeleeuwse geschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Zij houdt zich bezig met het bestuderen van religieuze cultuur in middeleeuws Spanje, waarover ze momenteel een NWO Vidi-project leidt: ‘Making martyrs in medieval Iberia, 589-1080’. 

7 maart 2023 | 19:30 – 20:30 uur | Rijksmuseum van Oudheden te Leiden | eveneens te volgen via livestream | gratis

Martelaren waren populair in het vroeg-middeleeuwse Spanje. De meeste heiligen die vereerd werden in de christelijke kalender waren martelaren; door hen te vereren konden christenen zich inbeelden als groep die zo toegewijd was aan hun godsdienst dat zij bereid waren ervoor te sterven. In het midden van de negende eeuw in Cordoba is dit precies wat sommige christenen lijken te hebben gedaan. Toen zij voor de islamitische rechters kwamen, lasterden zij de profeet Mohammed en brachten de daarvoor voorgeschreven doodstraf over zich heen. Het vrijwillige karakter van deze martelingen heeft lang de aandacht getrokken van historici die hebben geprobeerd te begrijpen waarom mensen zulke extreme acties zouden hebben ondernomen. In deze lezing bekijken we de zogenaamde ‘martelaren van Córdoba’ in een breder sociaal en religieus perspectief en onderzoeken we wat deze groep zegt over de betrekkingen tussen christenen en moslims in de middeleeuwse mediterrane wereld. 

Aanmelden kan via de website van het Rijksmuseum van Oudheden.

Stichting Zenobia verzorgt op 30 maart een avondlezing tijdens de Week van de Klassieken, dit jaar met het thema ‘Revoluties en de oudheid’. Prof.dr. Jürgen Zangenberg, hoogleraar Antiek Jodendom en Vroeg Chirstendom aan Universiteit Leiden, zal spreken over de Joodse Opstand, met de vraag in hoeverre hier sprake is van een revolutie. De lezing wordt voorafgegaan door de presentatie van de eerste lesbrief van de nieuwe Zenobia Onderwijsreeks.

30 maart 2023 | 20:00 – 21:30 uur | Rijksmuseum van Oudheden te Leiden | eveneens als livestream te volgen | gratis

‘Revolutie’ is een modern concept, vooral geïnspireerd door marxistische theorie en de praktijk van de Russische Oktoberrevolutie 1917. Maar opstanden tegen een ongeliefde overheid bestonden zolang mensen in sociale verbanden met elkaar leven. Verzet tegen een groep, van binnen of buiten of samen, die controle uitoefent over anderen heeft heel verschillende vormen. Wij willen vanavond naar een bijzonder goed gedocumenteerde gebeurtenis kijken, namelijk de zogenoemde “Eerste Joodse Opstand”.

Was het een “opstand”, een “clash of cultures” of zelfs een “revolutie”? Welke aspecten brengt elk begrip naar voren? Vinden we die in de bronnen terug? Moeten we kiezen of kloppen ze allemaal? Wat dachten de mensen toen over deze gebeurtenis, acteurs van betrokken partijen, slachtoffers of profiteurs? Op basis van een bijna unieke hoeveelheid bronnen, zowel archeologisch als ook literair, zullen we het fenomeen “Joodse Opstand” benaderen en vragen: De Joodse Opstand – een Revolutie?

De lezing wordt voorafgegaan door de presentatie van de eerste lesbrief van de Zenobia Onderwijsreeks, waarmee wij beogen lesmateriaal dat de Oudheid in een breder perspectief plaats openbaar toegankelijk te maken voor docenten in het middelbaar onderwijs. In de eerste lesbrief, Olympus Extended, ontwikkeld door Hanna Hoogenraad en Bas Wagenaar, worden de Griekse godenwereld, religieuze architectuur en rituelen vergeleken met de Mesopotamische. Tijdens de presentatie worden Hanna en Bas geïnterviewd door Kristel Henquet, hoofdredacteur van de Onderwijsreeks.

Inschrijven voor de fysieke plaatsen en de livestream kan via de website van het Rijksmuseum van Oudheden. Bekijk hier ook het verdere programma van de Week van de Klassieken.