Op vrijdag 28 augustus presenteerde Zenobia trots ‘Schilderijen en Sofisten’, het vierde deel in de Zenobiareeks. Hieronder vindt u meer informatie over het boek.

Philostratos’ Schilderijen en Sofisten komen nu voor het eerst beschikbaar in een integrale Nederlandse vertaling van de hand van Peter Burgersdijk, de vertaler van de antieke wereldreiziger Pausanias. De Griekse auteur Philostratos beschreef in de vroege derde eeuw van het Romeinse keizerrijk op even pakkende als innemende wijze een verzameling van naar alle waarschijnlijkheid fictieve schilderijen, die van groot belang zijn voor onze kennis van de klassieke mythologie en schilderkunst – thema’s, kleuren en composities komen hierin ter sprake. Daarbij vormden de beschrijvingen van Philostratos een bron van inspiratie voor latere kunstenaars; in de Renaissance werden de door hem beschreven schilderijen daadwerkelijk uitgevoerd, met als meest spectaculaire voorbeeld de Galatea van Raphaël. De vertaling van dit unieke werk wordt voorafgegaan door een inleiding van archeoloog Eric Moormann.

In één van de schilderijen die Philostratos beschrijft staat de figuur van de krijgszuchtige koningin Rhodogoune centraal, die op Perzische zegels werd afgebeeld met loshangend haar. Philostratos – die in zijn werk opmerkelijk veel aandacht besteedt aan de haardracht van de figuren die hij beschrijft – vertelt dat deze Iron Lady met een half afgemaakt kapsel rechtstreeks vanuit de kappersstoel ten strijde reed: ze had gezworen haar haar niet meer op te maken totdat ze een opstand tegen haar bewind had neergeslagen. De Perzische koningin Rhodogoune is uit andere klassieke bronnen niet bekend; naast een kort fragment van de Griekse auteur Polyainos is Philostratos de enige bron voor dit fascinerende verhaal. Het motief van ongekapt haar vinden we overigens ook terug bij koningin Zenobia van Palmyra. In de Arabische traditie staat zij bekend als al-Zabbā’, wat ‘de harige, zij met het lange haar’ betekent, en er wordt verteld dat zij gevlochten schaamhaar had, kennelijk omdat ze had gezworen zich niet te scheren totdat zij zich had gewroken op de moordenaar van haar vader.

Hieronder een fragment uit Philostratos’ Schilderijen, in de vertaling van Peter Burgersdijk. De verteller leidt een jongeman rond in een schilderijen­galerij, als ze aankomen bij een paneel waarop Rhodogoune is afgebeeld.

II, 5 Rhodogoune en de Perzen overwinnen de Armeniërs

Het bloed op de bronzen wapens en op de purperen mantels werpt een glans op het legerkamp. Een fraai tafereel op het schilderij zijn de verschillende houdingen van de gevallen mannen, de in paniek wild rondrennende paarden, het verontreinigde water van de rivier waarbij alles zich afspeelt, de krijgsgevangenen en het zegeteken van de overwinning op hen. Rhodogoune en de Perzen overwonnen de Armeniёrs (die het verdrag verbraken) toen Rhodogoune, naar verluidt, de zege in de strijd behaalde, nadat ze zich zelfs de tijd niet had gelaten om de rechterkant van haar kapsel te voltooien. Is zij niet fier en trots op de overwinning en beseft zij niet dat haar daden overal waar Grieken zijn onder begeleiding van citer en fluit bezongen zullen worden?

Naast haar op het schilderij staat een zwarte Nisaїsche merrie met witte benen en een witte borst. Ze snuift door witte neusgaten en op het voorhoofd heeft ze een volmaakt cirkelronde witte vlek. Rhodogoune heeft haar paard edelstenen, halskettingen en elke sierlijke tooi geschonken om ermee te pronken en zacht te bijten op het bit. Met haar purperen kleed overstraalt zij alles behalve haar eigen gelaat. Ze draagt een sierlijke gordel die haar mantel tot de knie laat reiken en een sierlijke broek waarin allerlei patronen geweven zijn. Haar chiton wordt bijeengehouden door spelden die met tussenruimtes van schouder tot elleboog aangebracht zijn, terwijl daartussen bij de sluitingen de bovenarm zichtbaar is, maar de schouder is bedekt. Haar kleding is niet als die van een Amazone.

Bij het schild moeten we de bescheiden afmetingen bewonderen, groot genoeg om de borst te beschermen. De kracht van het schilderij moeten we erkennen in het volgende. De linkerhand gaat langs de handgreep van het schild en pakt de lans beet. Zij houdt het schild een eindje van de borst en doordat de schildrand naar boven gehouden wordt, kun je ook de buitenkant van het schild zien. Is dat alles niet schitterend en als het ware met leven bezield? De binnenkant, waar de arm is, heeft een purperen kleur en tegen die achtergrond schittert de onderarm.

Ik denk, beste jongen, dat je de schoonheid van dit alles wel voelt en dat je daarover ook wel iets wilt horen. Luister dus! Rhodogoune brengt een plengoffer voor haar zege op de Armeniёrs en de schilder stelt haar voor als een biddende vrouw. Zij bidt dat ze mannen mag veroveren zoals zij hen nu veroverd heeft. Want het lijkt mij niet dat zij het begeert begeerd te worden. Het opgemaakte deel van haar kapsel is geschikt met een ingetogenheid die haar vurigheid tempert, maar het loshangende gedeelte geeft haar het krachtige aanzien van een Bacchante. Blond, zelfs geler dan goud, is het niet opgemaakte deel van het haar, terwijl het haar aan de andere kant een wat andere glans heeft doordat het mooi gekapt is. Dat haar wenkbrauwen zo bekoorlijk zijn komt doordat ze op hetzelfde punt beginnen en samen vanaf de neuswortel opgroeien, maar nog bekoorlijker is hun welving. Want zij behoren niet alleen boven de ogen te staan, maar ook in een boog over hen heen.

De wang neemt de uitdrukking van verlangen uit de ogen over en verrukt ons door haar vrolijkheid, want juist op wangen laat blijheid zich zien. De kleur van haar ogen varieert van grijsblauw tot zwart en ze stralen blijdschap uit over haar succes. Hun schoonheid danken zij aan de natuur, hun trots is die van een heerseres. Haar mond is zacht en geheel vol ‘liefdesoogst’, heel zoet om te kussen, maar heel moeilijk te beschrijven. Maar kijk nu naar wat je nog weten moet, beste jongen. Haar lippen zijn bloeiend en gelijkmatig, de mond is harmonisch en spreekt een gebed bij het zegeteken. Als we heel aandachtig luisteren, spreekt zij misschien wel Grieks.

Deze en nog veel meer geanimeerde beschrijvingen van meesterwerken uit de antieke kunst zijn te vinden in de volledige uitgave van Philostratos’ Schilderijen en Sofisten, die dit jaar bij Uitgeverij Verloren verschijnt in de Zenobiareeks.